Πρώτη καταχώρηση: Δευτέρα, 15 Νοεμβρίου 2010, 23:14
http://www.zougla.gr/page.ashx?pid=80&aid=204659&cid=122
Έχοντας εξετάσει την πολιτικοφιλοσοφική κατάσταση καθώς και τις θεολογικές απόψεις που επικρατούν στους ηγετικούς κύκλους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, γύρω στις αρχές της χρονολογίας μας, θα αποτελούσε μέγιστη –και άδικη– παράλειψη να μην αναφερθούμε στην εξίσου σημαντική φιλολογική πλευρά των χριστιανικών μύθων.
Όχι, δεν θα ασχοληθούμε με τις γνωστές και μονότονα επαναλαμβανόμενες αντιφάσεις ανάμεσα στα «θεόπνευστα» κείμενα, ούτε θα μελετήσουμε τα απόκρυφα βιβλία.
Μοναδικός αρωγός μας σ’ αυτή την προσπάθεια ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες στην Αμερική και ήδη αποσπά διθυραμβικές κριτικές, ακόμα και από τους πλέον σκεπτικιστές σχολιαστές του. Τι προσφέρει αυτό το βιβλίο; Απαντήσεις, κατ’ αρχάς, σε διάφορα «σκοτεινά» σημεία του Ευαγγελίου του «Μάρκου» –του πρώτου και σημαντικότερου όπως έχουμε ήδη αναφέρει– που έχουν απασχολήσει για αιώνες του θεολόγους. Ας αναφερθούμε σε μερικά παραδείγματα:
Γιατί ο Ιησούς κοιμάται στην βάρκα κατά την διάρκεια της σφοδρής ανεμοθύελλας; Γιατί ο Ιησούς έπνιξε δύο χιλιάδες χοίρους; Γιατί ο Μάρκος εφευρίσκει την ιστορία με την εκτέλεση του Ιωάννη του Βαπτιστή, στην οποία μάλιστα εμπλέκονται και γυναίκες; Γιατί ο Ιησούς καταριέται την συκιά επειδή δεν είχε φρούτα εκτός εποχής; Γιατί οι μαθητές του εκπλήσσονται όταν βλέπουν τον Ιησού να «πολλαπλασιάζει» τους άρτους, αφού ήδη τον έχουν δει και παλιότερα να το κάνει; Πώς γνωρίζει ο Μάρκος τι είπε ο Ιησούς όταν βρισκόταν μόνος του στον κήπο της Γεσθημανή; Γιατί ο Μάρκος δεν αναφέρει την Μαρία τη Μαγδαληνή ή τις άλλες δύο γυναίκες που παρίστανται στην σταύρωση και πάνε στον τάφο του το πρωί της «ανάστασης» ή ακόμα και τον Ιωσήφ της Αριμαθαίας παρά μόνον μετά το θάνατο του Ιησού; Γιατί ο Ιωσήφ από την Αριμαθαία δεν αναφέρεται ξανά; Πώς κατάφερε να πάρει το νεκρό σώμα τόσο γρήγορα από τον Πιλάτο; Γιατί οι γυναίκες πάνε να αλείψουν με μύρο τον Ιησού μετά την ταφή του; Γιατί πηγαίνουν την αυγή και όχι το προηγούμενο βράδυ όταν το Σάββατο είχε ήδη τελειώσει;
Όλα αυτά, και πολύ περισσότερα, «μυστήρια» εξηγούνται από τον Dennis R. MacDonald στο βιβλίο του Τα Ομηρικά Έπη και το Ευαγγέλιο του Μάρκου. Πού βρίσκονται οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα; Όπως ήδη θα καταλάβατε, στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια του Ομήρου, του μεγαλύτερου ποιητή όλων των αιώνων.
Η συγκλονιστική άποψη του Μακ Ντόναλντ είναι ότι το Ευαγγέλιο του Μάρκου αποτελεί μια προσεκτικά μελετημένη και συνειδητή κατασκευή ενός αντι–έπους, βασισμένου σχεδόν αποκλειστικά στα έπη του Ομήρου. Ο λογοκλόπος Μάρκος απλά «εκσυγχρονίζει» και εξιουδαΐζει τον Οδυσσέα, παρουσιάζοντας έναν νέο ήρωα, τον Ιησού. Η άλλη παράμετρος για την συγγραφή του Ευαγγελίου, όπως είναι φυσικό, είναι η Παλαιά Διαθήκη, από την οποία όμως ο Μάρκος αντλεί συντριπτικά λιγότερα στοιχεία.
Ο Ντέννις Ρ. Μακ Ντόναλντ είναι καθηγητής της θεολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας
Το εξώφυλλο του βιβλίου του Ντέννις Ρ. Μακ Ντόναλντ, Τα Ομηρικά Έπη και το Ευαγγέλιο του Μάρκου
Θα αναφέρω λίγα μόνον στοιχεία από το συγκλονιστικό βιβλίο του Μακ Ντόναλντ, ελπίζοντας να το δούμε και σύντομα μεταφρασμένο στην γλώσσα μας.
Οι μαθητές του Ιησού είναι ψαράδες –σε μια κατάξερη Παλαιστίνη– επειδή και ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του είναι ναυτικοί. Ο Ιησούς είναι ξυλουργός επειδή και ο Οδυσσέας, όπως αναφέρει ο Όμηρος, είναι και ξυλουργός. Οι ομοιότητες είναι ατέλειωτες. Ο Πέτρος μοιάζει στον Ευρύλοχο όχι μόνον επειδή και οι δύο ομιλούν εξ ονόματος όλων των υπόλοιπων μαθητών–συντρόφων, αλλά επειδή και οι δύο κατηγορήθηκαν από τους ηγέτες τους ότι είχαν καταληφθεί από κακούς δαίμονες, αλλά και διότι και οι δύο προτίμησαν, αντί να υποφέρουν, να σπάσουν τους όρκους τους προς τον ήρωά τους.
Γιατί οι αρχιερείς χρειάζονταν τον Ιούδα για να αναγνωρίσει και να τους υποδείξει τον Ιησού, ώστε να τον συλλάβουν; Τον γνώριζαν ήδη. Ο Ιησούς δίδασκε δημόσια στην Παλαιστίνη επί τρία χρόνια και, σε μια τουλάχιστον περίπτωση, μιλώντας στο ναό συνδιαλέγεται με τους αρχιερείς κατηγορώντας τους ότι κατέστησαν «τον οίκο» του «σπήλαιο ληστών». Η απάντηση είναι απλή. Ο προδότης Ιούδας «παίζει το ρόλο» του Μελάνθιου, γιου του Δολίου, στην Οδύσσεια. Μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη, ελάχιστοι ήταν εκείνοι που αναγνώρισαν τον Οδυσσέα, που εμφανίζεται σαν ζητιάνος. Ο Μελάνθιος είναι εκείνος που προδίδει τον Οδυσσέα και επιχειρεί να εφοδιάσει με όπλα τους μνηστήρες.
Η Ευρύκλεια, η τροφός του Τηλέμαχου, είναι από τους λίγους ανθρώπους που αναγνωρίζει τον Οδυσσέα. Η Ευρυνόμη, υπηρέτρια στο παλάτι, λούζει τον Οδυσσέα, τον μυρώνει και του φορά καθαρά ρούχα. Ο Μάρκος παίζει με τα ονόματα των δύο γυναικών, όταν αναφέρει το περιστατικό όπου μια, μη επονομαζόμενη, γυναίκα σπάει ένα ένα πανάκριβο δοχείο με μύρο και χρίει τον Ιησού. Και ενώ οι μαθητές του αγανακτούν, ο Ιησούς λέει να την αφήσουν ήσυχη διότι «όπου και αν κηρυχθεί αυτό το ευαγγέλιο σε όλο τον κόσμο» [να κηρυχθεί, δηλαδή, ο νόμος –ευρύτατα– σε όλο τον κόσμο (Ευρυνόμη)], «εκείνο που αυτή έκανε, θα αναφερθεί σε ανάμνησή της», θα δοξαστεί δηλαδή παντού (Ευρύκλεια).
Ο Μακ Ντόναλντ βρίσκει έντεκα ομοιότητες ανάμεσα στην σταύρωση του Ιησού και στον θάνατο του Έκτωρα, όλες με την ίδια σειρά, και έντεκα ακόμα ομοιότητες ανάμεσα στην διήγηση του Μάρκου για την ταφή του Ιησού και στην διήγηση του Ομήρου για την ταφή του Έκτωρα, όλες με την ίδια σειρά. Όσο για την ανάσταση, τίποτα το εξαιρετικό. Οι ήρωες του Ομήρου πηγαινοέρχονται διαρκώς στον Άδη. Το μόνο που προσθέτει ο Μάρκος είναι η εκ νεκρών ανάσταση…
Στην Οδύσσεια ένας σύντροφος του Οδυσσέα αποκοιμιέται και πέφτοντας από την σκεπή σκοτώνεται. Το φάντασμά του μάς λέει πόσο «κακότυχος» ήταν. Στις Πράξεις των Αποστόλων, ένας νεαρός πέφτει επίσης από ένα παράθυρο, καθώς αποκοιμήθηκε, και σκοτώνεται. Αυτός ο νέος είναι περισσότερο τυχερός. Τυχαίνει να περάσει ο Παύλος από εκεί και τον ανασταίνει. Το όνομά του; Εύτυχος!
Όλοι οι σχολιαστές του Μακ Ντόναλντ συμφωνούν σε ένα σημείο: το έργο του κλείνει μια για πάντα το ζήτημα του χριστολογικού. Μερικά παραδείγματα, όσον αφορά τα δάνεια του ευαγγελιστή Μάρκου από τον Όμηρο, θα ήταν ενδιαφέροντα. Πρόκειται όμως για αμέτρητες περιπτώσεις.
Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι ο Μάρκος δεν είναι απλώς κάποιος εγγράμματος φίλος, σύντροφος, μαθητής κάποιων αγράμματων ψαράδων από την Ιουδαία. Γνωρίζει άριστα τα έπη του Ομήρου. Η κοινή ελληνική, που ήταν η διεθνής γλώσσα της εποχής του, είχε τεράστιες διαφορές από την γλώσσα του Ομήρου (μια απλή ματιά στα Ευαγγέλια και στον Όμηρο αρκεί). Η μελέτη του Ομήρου την εποχή εκείνη προϋπόθετε την παράλληλη μελέτη λεξικών αλλά και σχολιογραφικών έργων πάνω στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Ποιοι είχαν τη δυνατότητα να το κάνουν αυτό; Μα, φυσικά, οι Ρωμαίοι.
Έχοντας εξετάσει την πολιτικοφιλοσοφική κατάσταση καθώς και τις θεολογικές απόψεις που επικρατούν στους ηγετικούς κύκλους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, γύρω στις αρχές της χρονολογίας μας, θα αποτελούσε μέγιστη –και άδικη– παράλειψη να μην αναφερθούμε στην εξίσου σημαντική φιλολογική πλευρά των χριστιανικών μύθων.
Όχι, δεν θα ασχοληθούμε με τις γνωστές και μονότονα επαναλαμβανόμενες αντιφάσεις ανάμεσα στα «θεόπνευστα» κείμενα, ούτε θα μελετήσουμε τα απόκρυφα βιβλία.
Μοναδικός αρωγός μας σ’ αυτή την προσπάθεια ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες στην Αμερική και ήδη αποσπά διθυραμβικές κριτικές, ακόμα και από τους πλέον σκεπτικιστές σχολιαστές του. Τι προσφέρει αυτό το βιβλίο; Απαντήσεις, κατ’ αρχάς, σε διάφορα «σκοτεινά» σημεία του Ευαγγελίου του «Μάρκου» –του πρώτου και σημαντικότερου όπως έχουμε ήδη αναφέρει– που έχουν απασχολήσει για αιώνες του θεολόγους. Ας αναφερθούμε σε μερικά παραδείγματα:
Γιατί ο Ιησούς κοιμάται στην βάρκα κατά την διάρκεια της σφοδρής ανεμοθύελλας; Γιατί ο Ιησούς έπνιξε δύο χιλιάδες χοίρους; Γιατί ο Μάρκος εφευρίσκει την ιστορία με την εκτέλεση του Ιωάννη του Βαπτιστή, στην οποία μάλιστα εμπλέκονται και γυναίκες; Γιατί ο Ιησούς καταριέται την συκιά επειδή δεν είχε φρούτα εκτός εποχής; Γιατί οι μαθητές του εκπλήσσονται όταν βλέπουν τον Ιησού να «πολλαπλασιάζει» τους άρτους, αφού ήδη τον έχουν δει και παλιότερα να το κάνει; Πώς γνωρίζει ο Μάρκος τι είπε ο Ιησούς όταν βρισκόταν μόνος του στον κήπο της Γεσθημανή; Γιατί ο Μάρκος δεν αναφέρει την Μαρία τη Μαγδαληνή ή τις άλλες δύο γυναίκες που παρίστανται στην σταύρωση και πάνε στον τάφο του το πρωί της «ανάστασης» ή ακόμα και τον Ιωσήφ της Αριμαθαίας παρά μόνον μετά το θάνατο του Ιησού; Γιατί ο Ιωσήφ από την Αριμαθαία δεν αναφέρεται ξανά; Πώς κατάφερε να πάρει το νεκρό σώμα τόσο γρήγορα από τον Πιλάτο; Γιατί οι γυναίκες πάνε να αλείψουν με μύρο τον Ιησού μετά την ταφή του; Γιατί πηγαίνουν την αυγή και όχι το προηγούμενο βράδυ όταν το Σάββατο είχε ήδη τελειώσει;
Όλα αυτά, και πολύ περισσότερα, «μυστήρια» εξηγούνται από τον Dennis R. MacDonald στο βιβλίο του Τα Ομηρικά Έπη και το Ευαγγέλιο του Μάρκου. Πού βρίσκονται οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα; Όπως ήδη θα καταλάβατε, στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια του Ομήρου, του μεγαλύτερου ποιητή όλων των αιώνων.
Η συγκλονιστική άποψη του Μακ Ντόναλντ είναι ότι το Ευαγγέλιο του Μάρκου αποτελεί μια προσεκτικά μελετημένη και συνειδητή κατασκευή ενός αντι–έπους, βασισμένου σχεδόν αποκλειστικά στα έπη του Ομήρου. Ο λογοκλόπος Μάρκος απλά «εκσυγχρονίζει» και εξιουδαΐζει τον Οδυσσέα, παρουσιάζοντας έναν νέο ήρωα, τον Ιησού. Η άλλη παράμετρος για την συγγραφή του Ευαγγελίου, όπως είναι φυσικό, είναι η Παλαιά Διαθήκη, από την οποία όμως ο Μάρκος αντλεί συντριπτικά λιγότερα στοιχεία.
Ο Ντέννις Ρ. Μακ Ντόναλντ είναι καθηγητής της θεολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας
Το εξώφυλλο του βιβλίου του Ντέννις Ρ. Μακ Ντόναλντ, Τα Ομηρικά Έπη και το Ευαγγέλιο του Μάρκου
Θα αναφέρω λίγα μόνον στοιχεία από το συγκλονιστικό βιβλίο του Μακ Ντόναλντ, ελπίζοντας να το δούμε και σύντομα μεταφρασμένο στην γλώσσα μας.
Οι μαθητές του Ιησού είναι ψαράδες –σε μια κατάξερη Παλαιστίνη– επειδή και ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του είναι ναυτικοί. Ο Ιησούς είναι ξυλουργός επειδή και ο Οδυσσέας, όπως αναφέρει ο Όμηρος, είναι και ξυλουργός. Οι ομοιότητες είναι ατέλειωτες. Ο Πέτρος μοιάζει στον Ευρύλοχο όχι μόνον επειδή και οι δύο ομιλούν εξ ονόματος όλων των υπόλοιπων μαθητών–συντρόφων, αλλά επειδή και οι δύο κατηγορήθηκαν από τους ηγέτες τους ότι είχαν καταληφθεί από κακούς δαίμονες, αλλά και διότι και οι δύο προτίμησαν, αντί να υποφέρουν, να σπάσουν τους όρκους τους προς τον ήρωά τους.
Γιατί οι αρχιερείς χρειάζονταν τον Ιούδα για να αναγνωρίσει και να τους υποδείξει τον Ιησού, ώστε να τον συλλάβουν; Τον γνώριζαν ήδη. Ο Ιησούς δίδασκε δημόσια στην Παλαιστίνη επί τρία χρόνια και, σε μια τουλάχιστον περίπτωση, μιλώντας στο ναό συνδιαλέγεται με τους αρχιερείς κατηγορώντας τους ότι κατέστησαν «τον οίκο» του «σπήλαιο ληστών». Η απάντηση είναι απλή. Ο προδότης Ιούδας «παίζει το ρόλο» του Μελάνθιου, γιου του Δολίου, στην Οδύσσεια. Μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη, ελάχιστοι ήταν εκείνοι που αναγνώρισαν τον Οδυσσέα, που εμφανίζεται σαν ζητιάνος. Ο Μελάνθιος είναι εκείνος που προδίδει τον Οδυσσέα και επιχειρεί να εφοδιάσει με όπλα τους μνηστήρες.
Η Ευρύκλεια, η τροφός του Τηλέμαχου, είναι από τους λίγους ανθρώπους που αναγνωρίζει τον Οδυσσέα. Η Ευρυνόμη, υπηρέτρια στο παλάτι, λούζει τον Οδυσσέα, τον μυρώνει και του φορά καθαρά ρούχα. Ο Μάρκος παίζει με τα ονόματα των δύο γυναικών, όταν αναφέρει το περιστατικό όπου μια, μη επονομαζόμενη, γυναίκα σπάει ένα ένα πανάκριβο δοχείο με μύρο και χρίει τον Ιησού. Και ενώ οι μαθητές του αγανακτούν, ο Ιησούς λέει να την αφήσουν ήσυχη διότι «όπου και αν κηρυχθεί αυτό το ευαγγέλιο σε όλο τον κόσμο» [να κηρυχθεί, δηλαδή, ο νόμος –ευρύτατα– σε όλο τον κόσμο (Ευρυνόμη)], «εκείνο που αυτή έκανε, θα αναφερθεί σε ανάμνησή της», θα δοξαστεί δηλαδή παντού (Ευρύκλεια).
Ο Μακ Ντόναλντ βρίσκει έντεκα ομοιότητες ανάμεσα στην σταύρωση του Ιησού και στον θάνατο του Έκτωρα, όλες με την ίδια σειρά, και έντεκα ακόμα ομοιότητες ανάμεσα στην διήγηση του Μάρκου για την ταφή του Ιησού και στην διήγηση του Ομήρου για την ταφή του Έκτωρα, όλες με την ίδια σειρά. Όσο για την ανάσταση, τίποτα το εξαιρετικό. Οι ήρωες του Ομήρου πηγαινοέρχονται διαρκώς στον Άδη. Το μόνο που προσθέτει ο Μάρκος είναι η εκ νεκρών ανάσταση…
Στην Οδύσσεια ένας σύντροφος του Οδυσσέα αποκοιμιέται και πέφτοντας από την σκεπή σκοτώνεται. Το φάντασμά του μάς λέει πόσο «κακότυχος» ήταν. Στις Πράξεις των Αποστόλων, ένας νεαρός πέφτει επίσης από ένα παράθυρο, καθώς αποκοιμήθηκε, και σκοτώνεται. Αυτός ο νέος είναι περισσότερο τυχερός. Τυχαίνει να περάσει ο Παύλος από εκεί και τον ανασταίνει. Το όνομά του; Εύτυχος!
Όλοι οι σχολιαστές του Μακ Ντόναλντ συμφωνούν σε ένα σημείο: το έργο του κλείνει μια για πάντα το ζήτημα του χριστολογικού. Μερικά παραδείγματα, όσον αφορά τα δάνεια του ευαγγελιστή Μάρκου από τον Όμηρο, θα ήταν ενδιαφέροντα. Πρόκειται όμως για αμέτρητες περιπτώσεις.
Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι ο Μάρκος δεν είναι απλώς κάποιος εγγράμματος φίλος, σύντροφος, μαθητής κάποιων αγράμματων ψαράδων από την Ιουδαία. Γνωρίζει άριστα τα έπη του Ομήρου. Η κοινή ελληνική, που ήταν η διεθνής γλώσσα της εποχής του, είχε τεράστιες διαφορές από την γλώσσα του Ομήρου (μια απλή ματιά στα Ευαγγέλια και στον Όμηρο αρκεί). Η μελέτη του Ομήρου την εποχή εκείνη προϋπόθετε την παράλληλη μελέτη λεξικών αλλά και σχολιογραφικών έργων πάνω στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Ποιοι είχαν τη δυνατότητα να το κάνουν αυτό; Μα, φυσικά, οι Ρωμαίοι.
George 21
